ΘΕΟΔΩΡΟΣ Γ. ΚΑΡΟΥΝΟΣ: Χρήση Ελεύθερου Λογισμικού στο Δημόσιο Τομέα

Χρήση Ελεύθερου Λογισμικού/Ανοικτού Λογισμικού (ΕΛ/ΛΑΚ) στο Δημόσιο Τομέα

1. Εισαγωγή

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ραγδαία αύξηση στους ρυθμούς επέκτασης, ανάπτυξης και βελτίωσης του Ελεύθερου Λογισμικού / Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ). Η εξέλιξη αυτή έχει οδηγήσει στην γενική παραδοχή ότι το υπόδειγμα ΕΛ/ΛΑΚ τείνει να αλλάξει ριζικά τη δομή και τον τρόπο λειτουργίας του τομέα ανάπτυξης λογισμικού. Πιο συγκεκριμένα, και σύμφωνα και με πόρισμα US President’s Information Technology Advisory Committee έχει αρχίσει να γίνεται διακριτή μια μεταστροφή στην αντίληψη που έχει ο ίδιος ο κλάδος ανάπτυξης λογισμικού για τον τρόπο λειτουργίας του, από ένα εργοστασιακό μοντέλο, όπου οι λύσεις λογισμικού αποτελούν το τελικό προϊόν, σε ένα μοντέλο παροχής υπηρεσιών. Στο μοντέλο αυτό δεσπόζουσα θέση κατέχουν υπηρεσίες όπως η προσαρμογή του ελεύθερα διαθέσιμου λογισμικού, η εκπαίδευση των χρηστών και η υποστήριξη. Η αντίληψη αυτή υποστηρίζεται από το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και πολλά κράτη, μεταξύ των οποίων η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, οι ΗΠΑ και η Κίνα καθώς και εκπαιδευτικά και ερευνητικά ινστιτούτα της αγοράς υλοποιούν προγράμματα και δράσεις για την ανάπτυξη και προώθηση του ΕΛ/ΛΑΚ στο δημόσιο τομέα.

2. Ορισμός

Ανοικτό λογισμικό σημαίνει εξ’ ορισμού ότι είναι διαθέσιμος ο πηγαίος κώδικας. ΕΛ/ΛΑΚ σημαίνει ότι ο διαθέσιμος πηγαίος κώδικας μπορεί να χρησιμοποιηθεί, να αντιγραφεί και να διανεμηθεί ελεύθερα, με ή χωρίς αλλαγές, χωρίς χρέωση απόκτησης άδειας. Η διαδικασία ανάπτυξης του ΕΛ/ΛΑΚ διαφέρει ριζικά από την διαδικασία ανάπτυξης του εμπορικού λογισμικού. Η ανάπτυξη του εμπορικού λογισμικού γίνεται κατ’ ιδίαν από άτομα ή μικρά γκρουπ ατόμων με κλειστές διαδικασίες. Αντίθετα, η ανάπτυξη του ΕΛ/ΛΑΚ βασίζεται σε ανοικτό μοντέλο ανάπτυξης κατά το πρότυπο ανάπτυξης των επιστημονικών εργασιών στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Κατά κύριο λόγο βασίζεται σε ένα ανοικτό δίκτυο ‘εθελοντών’ προγραμματιστών, οι οποίοι αναπτύσσουν και διορθώνουν τον κώδικα παράλληλα. Ο κώδικας διορθώνεται και εμπλουτίζεται μέσω της διαδικασίας peer review και με αυτόν τον τρόπο οι νέες εκδόσεις ΕΛ/ΛΑΚ κυκλοφορούν ταχύτατα και σε μεγάλη συχνότητα.

3. Διεθνής Πρακτική

3.1 Ευρωπαϊκή Ένωση

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ξεκινήσει ένα αριθμό πρωτοβουλιών στον τομέα του ΕΛ/ΛΑΚ ήδη από το 1998. Κατ’ αρχήν με την δημιουργία του Working group on Libre Software, καθώς και με την υλοποίηση προγραμμάτων του Information Society Technologies (IST) σχετικών με την έρευνα και υποστήριξη ανάπτυξης ΕΛ/ΛΑΚ. Κατά την περίοδο 2000-2002 υλοποιήθηκαν ή βρίσκονται σε εξέλιξη πάνω από 20 προγράμματα για την ανάπτυξη ΕΛ/ΕΛΑΚ. Τα προγράμματα αυτά συνεισφέρουν στην ανάπτυξη ανάπτυξη εργαλείων και εφαρμογών, ενώ δόθηκε ιδιαίτερο βάρος και στην υλοποίηση προγραμμάτων διάχυσης. Στο Πρόγραμμα Δράσης του Ιουνίου 2000, το οποίο υποστηρίζει την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής eEurope - Κοινωνία της Πληροφορίας για όλους, περιλαμβάνει το ΕΛ/ΛΑΚ με στόχο ότι “η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα Κράτη Μέλη θα προωθήσουν την χρήση του ΕΛ/ΛΑΚ στον δημόσιο τομέα και ως καλή πρακτική για εφαρμογές στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση μέσω ανταλλαγών εμπειριών στο εσωτερικό της Ένωσης (μέσω προγραμμάτων IST και IDA)”. Αντικείμενο του προγράμματος IDA είναι η διερεύνηση και ανάλυση των απαιτούμενων μηχανισμών που απαιτούνται για την προώθηση λύσεων ΕΛ/ΛΑΚ μεταξύ των κυβερνήσεων.

Για τα επόμενα χρόνια (2003-2006) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεχίσει να προωθεί δράσεις για την ανάπτυξη και διάχυση του ΕΛ/ΛΑΚ, μέσω προγραμμάτων έρευνας (FP6) και πολιτικής (e-Europe, IDA και e-government).

Σύμφωνα με την νέα πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής eEurope 2005 “τα Κράτη – Μέλη πρέπει να εξασφαλίσουν τη διασύνδεση των πληροφοριακών συστημάτων της Δημόσιας Διοίκησης μέχρι το 2003. Αναγκαία βήματα στην κατεύθυνση αυτή είναι η υιοθέτηση ανοιχτών προτύπων, εργαλείων και αρχιτεκτονικής στα έργα εκσυγχρονισμού της ευρύτερης Δημόσιας Διοίκησης καθώς και η προώθηση του ανοιχτού λογισμικού”.

Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται μερικά ενδεικτικά παραδείγματα υιοθέτησης πολιτικών προώθησης και υιοθέτησης λύσεων ανοιχτού λογισμικού σε δύο χώρες της ΕΕ που πρωτοστατούν στον τομέα αυτόν.

Υλοποίηση προγραμμάτων ΕΛ/ΛΑΚ

Γαλλία

· Το Υπουργείο Οικονομίας, Εμπορίου και Βιομηχανίας μαζί με τη « Direction Générale de Douanes et des Droits Indirects » (Γενική Διεύθυνση Τελωνείων και Εμμέσων Φόρων) αλλάζουν 950 εξυπηρετητές και 60 σταθμούς εργασίας σε Linux για να ανταποκριθούν στις υψηλές απαιτήσεις ασφάλειας και αξιοπιστίας.

· Το Υπουργείο Άμυνας πραγματοποίησε αρκετά τεστ ασφάλειας και αξιοπιστίας πριν να εγκαταστήσει FreeBSD στο σύστημά του.

· Το Υπουργείο Πολιτισμού αντικαθιστά 400 εξυπηρετητές από Unix και NT σε Linux και σχεδιάζει να στηρίξει όλο του το σύστημα σε λογισμικό ελεύθερου κώδικα ως το 2005.

· Το Υπουργείο Δικαιοσύνης και το Ποινικό Μητρώο (Casier Judiciaire Nationale) χρησιμοποιούν διάφορες λύσεις ελεύθερου λογισμικού, όπως Apache web servers, Perl, Samba και fetchmail. Σχεδιάζουν δε μια μετάβαση από το εμπορικά λειτουργικά συστήματα και εργαλεία σε περιβάλλοντα ανοικτού λογισμικού (Linux, PHP και MySQ)L.

Γερμανία

· Το Κοινοβούλιο προωθεί τη χρήση του ανοιχτού λογισμικού στην ομοσπονδιακή διοίκηση.

· Υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εσωτερικών δημιουργήθηκε το KBSt που έχει αναλάβει το συντονισμό και την καθοδήγηση της δημόσιας διοίκησης πάνω στο θέμα.

· Το Υπουργείο Εσωτερικών της Νότιας Σαξονίας εγκατέστησε Linux σε 11000 σταθμούς εργασίας, και αναμένει εξοικονόμηση χρημάτων της τάξης των 20 εκατ. Ευρώ.

· Το Γερμανικό Κοινοβούλιο στην αρχή του 2002 αντικατέστησε όλους τους εξυπηρετητές του με λειτουργικό σύστημα ανοικτού λογισμικού (Linux).

4. Πλεονεκτήματα εισαγωγής ΕΛ/ΛΑΚ στη Δημόσια Διοίκηση

Η παρατηρούμενη τάση σταδιακής υιοθέτησης χρήσης του ΕΛ/ΛΑΚ σε συνδυασμό εμπορικό λογισμικό οφείλεται σε μια σειρά από συγκριτικά πλεονεκτήματα που έχουν αναδειχθεί μέσα από το μοντέλο ανάπτυξης και διάχυσης του ΕΛ/ΛΑΚ. Στον παρακάτω πίνακα αναφέρονται μερικά από τα γενικώς αποδεκτά πλεονεκτήματα υιοθέτησης του ΕΛ/ΛΑΚ στη δημόσια διοίκηση.

Πλεονεκτήματα χρήσης ΕΛ/ΛΑΚ στη Δημόσια Διοίκηση
Ανεξαρτησία και Διαλειτουργικότητα	Το ΕΛ/ΛΑΚ επιτρέπει την ανεξαρτησία της δημόσιας διοίκησης από μεμονωμένους προμηθευτές και βελτιώνει την διαλειτουργικότητα των συστημάτων, την μακροχρόνια πρόσβαση σε δεδομένα και την δυνατότητα υιοθέτησης νέων τεχνολογιών. Η διαλειτουργικότητα αυξάνεται γιατί το ΕΛ/ΛΑΚ επιτρέπει τη χρήση του ίδιου κώδικα και μορφής δεδομένων σε διαφορετικές εφαρμογές. Η δυνατότητα της μακροχρόνιας πρόσβασης σε δεδομένα επιτρέπει στον χρήστη πλήρη πρόσβαση στο ίδιο του το σύστημα. Εργασίες συντήρησης και ανάπτυξης είναι δυνατόν να ανατεθούν σε εξωτερικούς πάροχους υποστήριξης, οι οποίοι κάθε χρονική περίοδο μπορούν να έχουν τις ίδιες πληροφορίες όσο και οι αρχικοί προμηθευτές. Το ΕΛ/ΛΑΚ επιτρέπει την ευκολότερη υιοθέτηση νέων τεχνολογικών από την δημόσια διοίκηση γιατί μειώνει το κόστος και το ρίσκο των αλλαγών. Τα προγράμματα ΕΛ/ΛΑΚ τείνουν να είναι περισσότερο εξελικτικά και αδιάλειπτα στις λειτουργίες.
Ασφάλεια και Αξιοπιστία	Ο θεωρούμενος πλέον σημαντικός λόγος για την υιοθέτηση του ΕΛ/ΛΑΚ στη δημόσια διοίκηση. Η διάθεση του πηγαίου κώδικα και η δυνατότητα peer review εξασφαλίζει τον απαιτούμενο βαθμό εμπιστοσύνης στη λειτουργικότητα του λογισμικού και προστασίας από πιθανά προβλήματα ασφάλειας. Η ιδιότητα αυτή είναι καθοριστικής σημασίας για εφαρμογές που απαιτούν διασφάλιση προσωπικών και εμπορικών δεδομένων. Το ΕΛ/ΛΑΚ είναι λιγότερο ευάλωτο και εμφανίζει μεγαλύτερη σταθερότητα και αξιοπιστία για μεγάλη ποικιλία εφαρμογών.
Ποιοτικές Υπηρεσίες Υποστήριξης	Η διαθεσιμότητα λογισμικού από πολλές πηγές αυξάνει τον ανταγωνισμό στη παροχή ποιοτικών υπηρεσιών υποστήριξης με μειώσεις τιμών και αύξηση διαθεσιμότητας. Η συνεχής αύξηση των νέων εταιρειών παροχής υπηρεσιών υποστήριξης συνυπάρχει παράλληλα: α) με την μαζική διαθεσιμότητα πολλών δεκάδων χιλιάδων προγραμματιστών ΕΛ/ΛΑΚ παγκοσμίως και β) την εθελοντική εργασία έρευνας και ανάπτυξης ατόμων και ομάδων που χαρακτηρίζει ιστορικά το μοντέλο ανάπτυξης ΕΛ/ΛΑΚ. Ο συνδυασμός των παραγόντων αυτών δημιουργεί μια νέα δυναμική στην ανάπτυξη υπηρεσιών υποστήριξης λογισμικού με δυνητικά οφέλη για τον δημόσιο τομέα.
Επεκτασιμότητα	Σημαντικό πλεονέκτημα της χρήσης ΕΛ/ΛΑΚ στη δημόσια διοίκηση θεωρείται και η αυξημένη δυνατότητα που διαθέτει στο να επιτρέπει σημαντική αύξηση των χρηστών ενός συστήματος χωρίς να επηρεάζεται η επίδοση του συστήματος και χωρίς να απαιτείται άλλη έκδοση λειτουργικού συστήματος.
Διαφάνεια	Επιτρέπει την άσκηση δικαιώματος του πολίτη όχι μόνο να έχει πρόσβαση στην πληροφορία, αλλά και στους τρόπους επεξεργασίας της.
Εξοικονόμηση πόρων	Μηδενικό κόστος για άδειες χρήσης και χαμηλό κόστος εγκατάστασης, αναβάθμισης, συντήρησης και υποστήριξης.

5. Συμπεράσματα

Η κατάλληλη πολιτική εισαγωγής και διάχυσης του ΕΛ/ΛΑΚ στον δημόσιο τομέα μπορεί να έχει μεταξύ άλλων τις εξής θετικές επιπτώσεις:

o Έμφαση στην μεταφορά και ανάπτυξη τεχνογνωσίας στην παροχή υπηρεσιών λογισμικού (προσαρμογή, εκπαίδευση, υποστήριξη), τομέας ο οποίος είναι knowledge driven, has low capital intensity but high human resource requirements.

o Αύξηση της ανταγωνιστικότητας στον τομέα παροχής υπηρεσιών λογισμικού με αξιοποίηση και ανάπτυξη εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, συνεχή βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών

o Η βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών θα οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγικότητας του δημόσιου τομέα και περαιτέρω αύξηση της ανταγωνιστικότητας και ανάπτυξης του κλάδου παροχής υπηρεσιών λογισμικού με θετικά οφέλη για την οικονομία γενικότερα.

o Εξοικονόμηση πόρων από την μη-πληρωμή δικαιωμάτων χρήσης

6. Πηγές

1. eEurope 2005 action plan

http://europa.eu.int/information_society/eeurope/2005/index_en.htm

2. “Pooling Open Source Software: An IDA Feasibility Study”, Interchange of Data between Administrations, European Commission, DG Enterprise, June 2002

http://europa.eu.int/idabc/en/document/2623

3. “Free/Libre Open Source Software: Survey and Study”, FLOSS Report, Berlecon Research, European Commission, IST, July 2002

http://www.infonomics.nl/FLOSS/report/

4. “Aspects of Open Source in Telecommunications”, Eurescom, Project P1044, May 2001

http://www.eurescom.de/public/projectresults/Published-in-2001.asp

5. “A Business Case Study of Open Source Software in Military Systems”, MITRE Corporation, July 2001

6.“Ηλεκτρονική Δημόσια Διοίκηση και Ανοιχτό Λογισμικό: Ο δρόμος προς την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση”, Αθανάσιος Πρίφτηs

http://www.open-source.gr/schedule.php?pid=2&language=el